Krivična kazna zbog otkrivanja povjerljivih dokumenata poslodavca iz privatnog sektora u vezi s poreznom praksom multinacionalnih kompanija • Konsolidacija prethodne sudske prakse Evropskog suda o zaštiti zviždača i dodatno pojašnjenje kriterija utvrđenih u presudi Guja • Povreda člana 10. Konvencije

Činjenice

Podnosilac predstavke Raphaël Halet je bivši zaposlenik kompanije PricewaterhouseCoopers (PwC), koja pruža usluge revizije, poreznog savjetovanja i poslovnog upravljanja. On je medijima ustupio povjerljive dokumente, zaštićene poslovnom tajnom, koji su pokazali da su stotine multinacionalnih kompanija izgradile složene strategije za smanjenje svojih poreznih računa gotovo na nulu. Nakon tužbe PwC-a i po završetku krivičnog postupka protiv g. Haleta domaći sudovi su mu naložili da plati kaznu od 1.000 eura i simboličan iznos od jednog eura na ime nematerijalne štete koju je pretrpio njegov bivši poslodavac.

Navodi podnosioca predstavke

Pozivajući se na član 10. Evropske konvencije, g. Halet je naveo da njegova krivična osuda predstavlja nesrazmjerno miješanje u njegovo pravo na slobodu izražavanja.

Ocjena Evropskog suda

Sud je u ovom predmetu precizirao i razjasnio kriterije identificirane u predmetu Guja protiv Moldavije (VV), imajući, između ostalog, u vidu specifične karakteristike ovog predmeta (kršenje zakonske obaveze poštovanja profesionalne tajne, kao i ranija otkrića treće strane o istim aktivnostima istog poslodavca).

Potvrdio je tri značajna elementa za primjenu relevantnog režima zaštite: prvi, je li konkretni zaposlenik ili službenik bio jedino lice ili dio manje grupe zaposlenika koji su svjesni onoga štо se događa na radnom mjestu; drugi, dužnost lojalnosti, rezerve i diskrecije koja je svojstvena radnom odnosu i, gdje je to prikladno, dužnost poštovanja zakonske obaveze čuvanja tajnosti; i, treći, položaj ekonomske ranjivosti u odnosu na lice, javnu instituciju ili preduzeće od kojih su zavisili prilikom zapošljavanja te rizik od njihove odmazde. Oslanjajući se na Preporuku Komiteta ministara Vijeća Evrope o zaštiti zviždača, Sud je pojasnio da je odlučujući de facto radni odnos uzbunjivača, a ne specifični pravni status. Konačno, procjena treba li lice da bude zaštićeno kao zviždač slijedila bi uobičajeni pristup od slučaja do slučaja, uzimajući u obzir okolnosti i specifičan kontekst svakog slučaja.

Sud je potvrdio i precizirao kriterije utvrđene u presudi Guja na sljedeći način.

•  Kanali koji se koriste za otkrivanje

Iako prioritet treba dati internom hijerarhijskom kanalu, određene okolnosti mogu opravdati direktnu upotrebu „vanjskog izvještavanja”, koje uključuje i medije. To je slučaj kada je interni kanal nepouzdan ili neefikasan pa je vjerovatno da će zviždač biti izložen odmazdi ili kada se relevantne informacije odnose na samu suštinu aktivnosti poslodavca.

Sud je istakao da, kada se radi o ponašanju ili praksi koja se odnosi na uobičajene aktivnosti poslodavca koje, same po sebi, nisu nezakonite, efektivno poštovanje prava na prenošenje informacija od javnog interesa podrazumijeva da se direktno korištenje vanjskog kanala izvještavanja, uključujući i medije gdje je to potrebno, smatra prihvatljivim. To je također prihvatio i domaći sud u ovom slučaju.

•  Autentičnost otkrivenih informacija i dobra vjera podnosioca predstavke

U pogledu ova dva pitanja, Veliko vijeće je utvrdilo da ni autentičnost otkrivanja informacija niti dobra vjera podnosioca predstavke nisu bili sporni u ovom predmetu.

•  Javni interes osporenog otkrivanja

Procjena javnog interesa mora nužno imati u vidu interese koje obaveza čuvanja tajne teži da zaštiti. Imajući u vidu obim informacija od javnog interesa koje bi mogle biti obuhvaćene otkrivanjem, Sud je ukazao da će se težina javnog interesa u objavljenim informacijama smanjivati u zavisnosti od toga da li se informacija odnosi na nezakonite radnje, praksu ili postupak, radnje, praksu ili ponašanje koji su za osudu, ili na pitanje koje izaziva raspravu o tome da li postoji šteta za javni interes ili ne.

Informacije za koje se može smatrati da su od javnog interesa mogu se, u određenim slučajevima, odnositi i na ponašanje privatnih strana kao što su kompanije. Javni interes također mora biti procijenjen na nadnacionalnom nivou ili u odnosu na druge države i njihove građane. Ukratko, pri procjeni ovog kriterija moraju se uzeti u obzir okolnosti svakog slučaja te kontekst u kojem se desio.

U konkretnom predmetu Evropski sud je istakao da su informacije koje se odnose na poreznu praksu multinacionalnih kompanija nesumnjivo doprinijele debati o utaji poreza, transparentnosti, pravičnosti i poreznoj pravdi. Nije bilo sumnje da je to informacija čije je otkrivanje bilo pitanje od interesa za javno mnijenje ne samo u Luksemburgu nego i u Evropi i drugim državama na čije porezne prihode može utjecati ova praksa.

•  Štetni efekti

Sud je pojasnio da, osim štete za poslodavca, treba uzeti u obzir i štetne efekte u cjelini, jer oni mogu utjecati na privatne i javne interese. Domaći sud se fokusirao isključivo na štetu koju je pretrpio PwC.

Sud je zaključio da je javni interes za sporno objavljivanje nadmašio sve štetne efekte otkrivanja, posebno prethodno navedene nalaze o važnosti javne rasprave o poreznoj praksi multinacionalne kompanije kojoj su objelodanjene informacije dale suštinski doprinos.

•  Ozbiljnost sankcije

U ovom slučaju, imajući u vidu prirodu izrečenih kazni i ozbiljnost njihovog kumulativnog efekta, a posebno obeshrabrujući efekt, Sud je smatrao da je krivična osuda podnosioca predstavke bila nesrazmjerna.

U konačnici, Sud je utvrdio da uplitanje u pravo podnosioca predstavke na slobodu izražavanja, posebno u njegovu slobodu davanja informacija, nije bilo „neophodno u demokratskom društvu“, te je došlo do kršenja člana 10. Konvencije.