Hapšenje po odluci inspektora, bez prethodnog sudskog naloga • Pravo na odštetu nije osigurano s dovoljnim stepenom sigurnosti • Povreda člana 5. Evropske konvencije

Činjenice predmeta i navodi podnosioca predstavke

Protiv podnosioca predstavke je 25. januara 2019. godine pokrenuta krivična istraga zbog neovlaštenog ometanja komunikacionih sistema i kreiranja, skladištenja i distribucije zlonamjernog softvera i pornografskog materijala. Dana 11. jula 2019. godine izvršen je pretres hotelske sobe u kojoj su se u to vrijeme nalazili podnosilac predstavke i njegov poslovni partner. Prema izvještaju o pretresu, oduzeti su laptop i mobilni telefoni. Po završetku pretresa inspektor je uhapsio podnosioca predstavke zbog sumnje da je počinio krivično djelo čuvanja, širenja i distribucije pornografskog materijala. Njegovo hapšenje je izvršeno bez prethodnog sudskog naloga. U izvještaju o hapšenju navedeno je da je hapšenje izvršeno na osnovu člana 208. stav 1. Zakonika o krivičnom postupku iz 2012. godine (u daljnjem tekstu: ZKP) i da je podnosilac predstavke uhapšen na osnovu iskaza očevica ili žrtve ili na osnovu jasnih znakova da je počinio krivično djelo. U izvještaju o hapšenju nisu navedene dodatne pojedinosti. Pečerski okružni sud je 12. jula 2019. godine odbio inspektorov zahtjev i podnosiocu predstavke odredio kućni pritvor tokom noćnih sati. Sud je utvrdio da postoji osnovana sumnja da je počinio krivična djela za koja je osumnjičen, ali da nema dovoljno osnova za njegovo zadržavanje u pritvoru. Okružni sud je 28. novembra 2019. godine odlučio da preventivnu mjeru preinači u puštanje na slobodu. Stranke nisu obavijestile Sud o ishodu krivične istrage.

Podnosilac predstavke se žali da je njegovo hapšenje 11. jula 2019. godine bez prethodnog sudskog naloga bilo nezakonito i proizvoljno i u suprotnosti sa članom 5. stav 1. Konvencije, te da nije imao izvršno pravo na naknadu štete za svoje protivpravno hapšenje i pritvor, što je u suprotnosti sa članom 5. stav 5. Konvencije.

Ocjena Suda

Član 5. stav 1. Konvencije

Podnosilac predstavke žali se prema članu 5. stav 1. Konvencije da je njegovo hapšenje bez prethodnog sudskog naloga bilo nezakonito. Podnosilac predstavke je naveo da izvještaj o hapšenju nije sadržavao jasne razloge koji bi mogli opravdati njegovo hapšenje „bez naloga“. Sud je naveo da opći pravni standard hapšenja osumnjičenog u Ukrajini zahtijeva učestvovanje sudije u postupku prije samog hapšenja, davanjem odobrenja za takvo hapšenje. Među strankama je nesporno da je hapšenje podnosioca predstavke izvršeno pozivanjem na član 208. ZKP-a koji, uzet zajedno sa članom 29. Ustava Ukrajine, sadrži iscrpnu listu izuzetaka i čini pravni osnov u ukrajinskom pravnom sistemu za hapšenje osumnjičenog bez prethodnog sudskog naloga.

Sud je napomenuo da je „zakonitost” lišenja slobode prema domaćem zakonu primarna stvar, ali ona nije uvijek odlučujuća jer se Sud mora uvjeriti da je bila kompatibilna sa svrhom člana 5. stav 1. Konvencije, a to je da se spriječi da lica budu lišena slobode na proizvoljan način. Nadalje, da bi se lišenje slobode smatralo slobodnim od proizvoljnosti nije dovoljno da se ova mjera izvrši u skladu s nacionalnim zakonom, već to također mora biti neophodno u datim okolnostima. U vezi s tim, Sud je dalje naveo da je u izvještaju o hapšenju član 208. stav 1. ZKP-a naveden kao pravni osnov za hapšenje podnosioca predstavke bez prethodnog sudskog naloga. Ovu odredbu, u kojoj se navode izuzeci od općeg pravila prema kojem je za hapšenje pojedinca potrebna sudska odluka, trebalo je usko tumačiti. Nadalje, specifični razlozi koji opravdavaju primjenu jednog od izuzetaka koji su iscrpno navedeni morali su biti nedvosmisleno utvrđeni u vrijeme preduzimanja takve mjere. Sud se dalje poziva na član 208. stav 5. ZKP-a koji predviđa da izvještaj o hapšenju pojedinca mora sadržavati razloge za to hapšenje. Ovo je posebno relevantno u okolnostima ovog slučaja, u kojem je odredba člana 208. stav 1. ZKP-a samo spomenuta, dok ni izvještaj o hapšenju ni izvještaj o pretresu nisu sadržavali nikakve konkretne informacije, niti su se oslanjali na bilo kakve konkretne okolnosti koje bi objasnile koje je krivično djelo podnosilac predstavke počinio prije hapšenja ili koji znaci jasno ukazuju na to da je upravo počinio krivično djelo. Stoga se ne može tvrditi da su se vlasti suočile s hitnom situacijom koja spada u jedan od izuzetaka prema članu 208. stav 1. ZKP-a kao što je, na primjer hapšenje lica in flagrante delicto. Sud je utvrdio da su hapšenje i pritvor podnosioca predstavke između 11. i 12. jula 2019. godine na osnovu odluke inspektora bili nespojivi sa zahtjevima iz člana 5. stav 1. Konvencije, te da je došlo do povrede te odredbe.

Član 5. stav 5. Konvencije

Sud je podsjetio da je član 5. stav 5. Konvencije ispoštovan kada je moguće podnijeti zahtjev za naknadu štete zbog lišenja slobode u uvjetima suprotnim st. 1, 2, 3. ili 4. tog člana. Pravo na odštetu navedeno u stavu 5. stoga pretpostavlja da su domaći organ ili institucija Konvencije utvrdili povredu jednog od drugih stavova. U ovom slučaju Sud je utvrdio povredu člana 5. stav 1. Konvencije. Slijedi da je član 5. stav 5. Konvencije primjenjiv. Sud stoga mora utvrditi da li podnosilac predstavke ima izvršno pravo na naknadu štete na domaćem nivou. Sud je istakao da je pitanje naknade za nezakonito pritvaranje u Ukrajini regulirano Zakonom o postupku podnošenja zahtjeva za naknadu štete prouzrokovane građanima nezakonitim radnjama istražnih organa, organa pretkrivične istrage, tužilaštva i sudova. Pravo na odštetu nastaje kada je nezakonitost pritvora utvrđena sudskom odlukom. Sud dalje napominje da sve dok je hapšenje podnosioca predstavke u formalnom skladu s domaćim zakonodavstvom za njega je nemoguće tražiti odštetu u tom pogledu na nacionalnom nivou. Nadalje, Sud je istakao da u Ukrajini ne postoji zakonski predviđena procedura za pokretanje postupka za traženje odštete zbog lišavanja slobode koje je odlukom Suda proglašeno suprotnim jednom od stavova člana 5. Konvencije. To znači da jedno od načela člana 5. stav 5, koje se ogleda u tome da efektivno uživanje prava na obeštećenje mora biti osigurano s dovoljnim stepenom sigurnosti, nije ispunjeno u ovom slučaju. Sud je utvrdio da je došlo do povrede člana 5. stav 5. Konvencije.