Pretpostavka nevinosti • Obrazloženje i formulacije koje su koristili parnični sudovi kada su odbili tužbeni zahtjev podnosioca predstavke za naknadu štete protiv države nakon što je krivični postupak protiv njega obustavljen zbog zastarjelosti predstavljali su izričito pripisivanje krivične odgovornosti podnosiocu predstavke • Utvrđeno kršenje člana 6. stav 2. Konvencije
Činjenice predmeta i navodi podnosioca predstavke
U konkretnom slučaju protiv podnosioca predstavke pokrenut je krivični postupak zbog sumnje da je izvršio krivično djelo prevare dok je bio na poziciji menadžera u banci. Krivični sud je promijenio pravnu kvalifikaciju djela u krivično djelo lošeg upravljanja tuđom imovinom. Krivični postupak je na kraju obustavljen zbog nastupanja zastarjelosti. Podnosilac predstavke podnio je tužbu protiv Ministarstva pravde po članu 14. Zakona o odgovornosti države tražeći naknadu sudskih troškova i izgubljenih prihoda. Prvostepeni i drugostepeni građanski sud su odbili tužbu podnosioca predstavke smatrajući da je iz obrazloženja krivičnih sudova bilo jasno da je podnosilac predstavke počinio krivično djelo i da su samo objektivni razlozi (protek vremena) spriječili sudove da ga osude. Vrhovni sud je odbio kao neprihvatljivu žalbu podnosioca predstavke. Vrhovni sud je u obrazloženju presude utvrdio da u skladu sa Zakonom o odgovornosti države naknada štete može biti dodijeljena osobi protiv koje je krivični postupak prekinut zbog toga što nije počinila krivično djelo samo: a) kada je bez sumnje dokazano da djelo nije učinjeno, b) kada djelo ne predstavlja krivično djelo ili c) kada je utvrđeno da djelo nije učinio optuženi. Ustavni sud je odbio ustavnu žalbu podnosioca predstavke kao očigledno neosnovanu. Ustavni sud je u obrazloženju odluke prihvatio primjenu per analogiam člana 12. Zakona o odgovornosti države, koja se oslanjala na dotadašnju praksu Vrhovnog suda, te podržao zaključak prema kojem se ne može dodijeliti naknada štete osobi koja je krivično gonjena za djelo koje predstavlja krivično djelo koje je zastarjelošću izgubilo svoj krivični karakter. Ustavni sud je utvrdio da, zajedno sagledane, odluke krivičnih sudova i njihovo obimno obrazloženje pružaju dovoljan osnov da se zaključi da je podnosilac predstavke počinio krivično djelo lošeg upravljanja tuđom imovinom oslobađajući građanske sudove obaveze provođenja više dokaza. Dakle, zaključak građanskih sudova, zasnovan na odlukama krivičnih sudova, da je podnosilac predstavke počinio radnju suprotno Krivičnom zakoniku je u konkretnom slučaju predstavljao legitiman razlog za neodobravanje tražene naknade.
Podnosilac predstavke se žalio da su građanski sudovi odbili njegovu tužbu za naknadu štete jer su smatrali da je počinio radnju koja predstavlja krivično djelo iako je krivični postupak protiv njega obustavljen zbog zastarjelosti. Pozvao se na povredu pretpostavke nevinosti.
Ocjena Evropskog suda
Ključno pitanje za Evropski sud u ovom predmetu je bilo da li je formulacija koju su koristili građanski sudovi predstavljala pripisivanje krivične odgovornosti podnosiocu predstavke suprotno članu 6. stav 2. Konvencije. Evropski sud je razmotrio kontekst postupka u cjelini i sve njegove posebne karakteristike kako bi utvrdio da li su građanski sudovi prekršili tu odredbu. U tom kontekstu je ponovio da treba obratiti posebnu pažnju kada se formulira obrazloženje u građanskoj presudi nakon obustavljanja krivičnog postupka. Građanski sudovi u ovom predmetu bili su pozvani da ispitaju zahtjev podnosioca predstavke za naknadu troškova koje je imao u krivičnom postupku i izgubljenih prihoda, pri čemu je podnosilac predstavke tvrdio da krivično gonjenje nije bilo zakonito budući da nije osuđen. Prvostepeni sud je odbio njegov tužbeni zahtjev zato što je iz obrazloženja krivičnih sudova bilo jasno da je počinio krivično djelo i da su samo objektivni razlozi (protek vremena) spriječili sudove da ga osude. Takav zaključak, prema mišljenju Evropskog suda, jasno predstavlja izjavu o krivici podnosioca predstavke, koja je omogućila građanskom sudu da primijeni per analogiam član 12. stav 1. tačka b) Zakona o odgovornosti države. Prema toj odredbi, obeštećenje se ne može dodijeliti osobi čije je krivično gonjenje obustavljeno zbog toga što nije krivično odgovorna za počinjeno djelo, što bi se, prema mišljenju građanskog suda, moglo izjednačiti s obustavljanjem zbog zakonskog roka zastarjelosti, koji je nastupio u slučaju podnosioca predstavke.
Evropski sud je zaključio da su građanski sudovi, a uglavnom Vrhovni sud, otišli predaleko i van granica građanskog prava kada su svoje odluke zasnovali na jasnom utvrđenju da su radnje podnosioca predstavke predstavljale krivična djela za koja je bio optužen. Oni su to učinili pozivajući se na izjave krivičnog suda, bez bilo kakve obavezujuće krivične odluke za njih i bez bilo kakvog oklijevanja ili bilo kakvog osvrta na pretpostavljenu nevinost podnosioca predstavke. Evropski sud je istakao da formulacija koju su koristili građanski sudovi ne samo da je bila neadekvatna već je odražavala i nedvosmisleno mišljenje tih sudova da je počinjeno krivično djelo i da je podnosilac predstavke kriv za to djelo iako nikada nije bio osuđen za to. Prema mišljenju Evropskog suda, izjave građanskih sudova nisu bile u skladu s obustavljanjem krivičnog postupka zbog isteka roka zastarjelosti i predstavljale su pripisivanje krivične odgovornosti podnosiocu predstavke. Konačno, Evropski sud je smatrao važnim da ponovi da prema njegovoj ustaljenoj sudskoj praksi ni član 6. stav 2, niti bilo koja druga odredba Konvencije ne daju osobi „optuženoj za krivično djelo“ pravo na naknadu sudskih troškova ili pravo na naknadu zbog zakonitog pritvora kada je postupak protiv te osobe obustavljen. Dakle, samo odbijanje da se podnosiocu predstavke iz javnih sredstava isplati tražena naknada, s obrazloženjem da obustavljanje krivičnog postupka protiv njega nije učinilo odluku o pokretanju krivičnog progona nezakonitom, samo po sebi ne bi povrijedilo pretpostavku nevinosti. Međutim, kako je gore navedeno, povreda pretpostavke nevinosti u ovom slučaju proizlazi iz obrazloženja i jezika koji su koristili građanski sudovi, koji su podnosiocu predstavke izričito pripisali krivičnu odgovornost. Evropski sud je utvrdio da je došlo do povrede člana 6. stav 2. Konvencije.
